کودک همسری یکی از مواردی است که شاید تعداد آن نسبت به گذشته کاهش پیدا کرده باشد اما هنوز هم در جامعه شاهد آن هستیم، چیزی که می‌توان از آن با عنوان مصداق کودک آزاری یاد کرد و مقابله با آن پدیده‌ای چند وجهی و نیازمند حمایت مسئولان، قانون و فرهنگ سازی است.
کودک همسری یکی از مواردی است که شاید تعداد آن نسبت به گذشته کاهش پیدا کرده باشد اما هنوز هم در جامعه شاهد آن هستیم، چیزی که می‌توان از آن با عنوان مصداق کودک آزاری یاد کرد و مقابله با آن پدیده‌ای چند وجهی و نیازمند حمایت مسئولان، قانون و فرهنگ سازی است.
گزارش نشریه تقاطع شماره 1 | کودک همسری یا ازدواج کودکان در سنین پایین به ویژه در دختران کم سن و سال یکی از معضلات و ناهنجاری های روزگار ماست که به نوعی حقوق کودکان را ضایع می کند. دختربچه های 10 تا 15 سال و گاها زیر 10 سالی که در دنیای کودکی خود به سر می برند و درکی از زندگی متاهلی و زناشویی ندارند، به اجبار خانواده های خود و بر اساس آداب و رسوم غلط، فقر فرهنگی، مشکلات مالی، ترس والدین از عدم ازدواج بچه هایشان در سنین بالا و بسیاری از مسائل دیگر تن به ازدواج می دهند. در قزوین هم طبق آماری که توسط اداره کل ثبت و احوال استان منتشر شده است در طی 8 ماه نخست سال 97، پنج هزار و 630 ازدواج در قزوین به ثبت رسیده است که از این بین 477 فقره از آن ها مربوط به دختران 10 تا 14 سال بوده است.
زینب مادری 17 ساله است که از سیزده سالگی تن به ازدواج با یکی از هم روستایی های خود داده است. با او هم صحبت شدیم کمی از زندگی اش برایمان بگوید.
وی در این باره می گوید: در روستای ما همه دختران از 11 سالگی آماده ازدواج می شوند، سن دختران که از 15 بگذرد، همه اهالی محل به او لغب ترشیده بودن می دهند. من از 11 سالگی خواستگار داشتم و چون تعداد خواستگارهایم زیاد بود، پدرم فکر میکرد زمان ازدواجم دیر شده است. پسر عمویم همیشه در مهمانی ها یک جورعجیبی به من نگاه می کرد. من هم چون از 9 سالگی ذهنم برای ازدواج آماده بود، فکر میکردم روزی عروس عمویم می شوم. اما یک روز که در حیاط خانه خاله ام در حال بازی بالا بلندی بودم، مادرم آمد، دستم را گرفت و به خانه برد.با من درباره مردی صحبت کردند که من حتی او را ندیده بودم و قرار است فردا شب برایم نشان ازدواج بیاورند. در دلم کلی هیجان داشتم . عقلم نمیرسید که مخالفت کنم. مادرم به قدری با آب و تاب از آن مرد می گفت که دوست داشتم هرچه سریعتر فردا شب بشود و شوهرم را ببینم.
منع بازی با هم سن و سالانم
من بچه بودم که مادر شدم. نمی توانم مثل تمام مادرهای بالغ بگویم زمانی که مادر شدم بهترین و قشنگ‌ترین حس دنیا به سراغم آمد. حتی ماه‌ها از دخترم بدم می‌آمد و با زور به او شیر می‌دادم.
زینب ادامه می دهد: فردا شب شد، پسری با اختلاف سن 15 سال مقابلم قرار گرفته بود. بی آنکه حتی به اتاق برویم و مثل عرف تمام خواستگاری های دنیا باهم کمی صحت کنیم؛ انگشتری به دستم کردند و خطبه ای جاری کردند. حتی یادم ی آید زمان بله گفتن، خنده ام گرفت که مادرم با یک نیشگون مرا جمع و جور کرد. سه ماه بعد از جاری شدن خطبه محرمیت عروسی گرفتیم و من در همان روستا در یکی از اتاق های خانه مادر شوهرم زندگی جدیدم را شروع کردم. نزدیکی با همسرم برایم بسیار عذاب آور بود چرا که هیچ درکی از این موضوع نداشتم و تا مدت ها دچار ترس بودم. از طرفی حق نداشتم با دوستانم دور هم جمع شویم و مثل سابق لی لی و بالا بلندی بازی کنیم و این بیشتر از هر موضوعی مرا آزار می داد.
وی در پاسخ به این سوال که چه مدت پس از ازدواج باردار شده است، بیان می کند: شش ماه بعد از ازدواجم متوجه تغییراتی در خلق و خویم شدم. از استفراغ هایم متوجه شدم باردار هستم. و در طول 9 ماه بارداری عذاب های زیادی کشیدم. بدنم توان و قوت نداشت. مدام از حال می رفتم حتی یک روز که به بیمارستان کوثر رفتم دکتر دباغ سرم داد کشید و گفت تویی که خودت بچه ای چرا بچه دار شدی، آنجا بود که متوجه شدم مورد چه ظلم بزرگی واقع شده ام.
زایمان، بدترین صحنه زندگی‌ام بود
زینب از زایمانش می گوید: در بیمارستان کوثر زایمان طبیعی کردم. هنگام زایمان مرگ را دیدم و تا به امروز هر وقت که صحنه های زایمان به یادم می آید زار زار گریه می کنم. من بچه بودم که مادر شدم. نمی توانم مثل تمام مادر های بالغ بگویم زمانی که مادر شدم بهترین و قشنگ ترین حس دنیا به سراغم آمد. حتی ماه ها از دخترم بدم می آمد و با زور به او شیر می دادم.
وی ادامه می دهد: همسرم هم محبت حالیش نبود، 10 روز بعد از زایمانم مجبور بودم خودم مثل سابق پخت و پز و بچه داری کنم در حالی که عوارض زایمان و زخم های بدنم پس از سه ماه خوب شد. حالا 17 ساله هستم و بی آنکه چیزی از کودکی ام بفهمم، مادر یک کودک دیگر شدم. درست است که از تحصیل و بسیاری از حقوق ابتدایی ام به واسطه کوته فکری پدر و مادرم جا مانده ام، اما برای دخترم هزاران هزار آرزو دارم.
ازدواج زودهنگام؛ مبدا مشکلات آینده
در همین رابطه با صدیقه ربیعی معاون امور بانوان استاندار و دبیر کنوانسیون حقوق کودک در استان قزوین هم صحبت شدیم. ربیعی در این می گوید: دخترانی که زود ازدواج می کنند غالبا تحصیل رسمی را رها کرده و بعد از ازدواج به سرعت باردار می شوند. از این رو در برخی موارد بر اثر حاملگی و زایمان در سنین پایین جان خود را از دست می دهند. همچنین در برخی موارد خطراتی هم برای جان نوزادان وجود دارد و ممکن است منجر به مرگ آن ها هم شود. این عروس های خردسال در معرض خشونت و یا سو استفاده نیز قرار دارند و ازدواج زود هنگام آنان به عدم آزادی شرکت در فعالیت های جمعی نیر ختم می شود.
ربیعی در گفتگو با خبرنگار تقاطع اضافه می کند: این ازدواج ها در برخی اوقات به دلیل فقز اقتصادی خانواده ها و یا از روی اجبار آنها صورت می پذیرد و خودشان در انتخاب آن ها نقشی ندارند. این نوع ازدواج ها تحمیلی است و تبعات اجتماعی زیادی را به دنبال خواهد داشت. زیرا این نوعروسان کودک، به رشد عقلی لازم برای انتخاب همسر نرسیده اند و معیارها و فاکتورهایی برای ازدواج ندارند. در بیشتر مواقع خانواده ها برای آنان همسر انتخاب می کنند؛ همسری که گاها اختلاف سنی چشمگیری با زوجه داشته که این موضوع منجر به بروز اختلافاتی در خانواده ها می گردد و در بعضی اوقات با طلاق عاطقی و در برخی موارد هم منجر به طلاق رسمی می شود.
معاون امور استاندار صحبت هایش را این گونه ادامه می دهد: در صورتی که اگر ازدواج دختران در سن مناسب و شرایط بهتری صورت پذیرد، یعنی ازدواج توام با رشد جسمی و فکری دختران باشد، در آینده که این دختران مادران جامعه را تشکیل می دهند، زندگی موافق تری خواهند داشت. در ادامه این زندگی موفق سلامت روان و جسم آن ها هم تضمین خواهد شد. به طور کلی ازدواج در سنین مناسب همراه با رشد عقلی، در نشاط و سلامت جامعه و در کنار آن نشاط و سلامت مادران نقش به سزایی دارد.
دبیر کنوانسیون حقوق کودک در استان قزوین خاطر نشان می کند: ضروری است که در این زمینه کار فرهنگی صورت پذیرد و در مناطقی که با ازدواج زود هنگام مواجه هستیم ابعاد این موضوع برای خانواده ها تشریح شود تا مشکلات بر طرف شده و تا حد امکان جلوی ازدواج های زودهنگام گرفته شود.
کودک همسری مصداق کودک آزاری
در ادامه با پریسا میرزایی کارشناس اورژانس اجتماعی هم صحبت شدیم. او می گوید: کودک همسری نوعی از پدیده کودک آزاری است، از آنجایی که این پدیده تحت حمایت و اجبار خانواده شکل می‌گیرد، شناسایی و بررسی آن روندی بسیار پیچیده و دشوار دارد. در این بین شاهد ازدواج دختران و پسران زیر سن قانونی هستیم که در این قبیل ازدواج‌ها، بیشتر مواقع یکی از زوجین بزرگ سال است.
میرزایی کودک همسری را نوعی کودک آزاری تلقی می کند و در این باره توضیح می دهد: با توجه به تعریف کودک آزاری که «هر گونه آسیب جسمی، فکری، جنسی، سوء استفاده، بی توجهی و بدرفتاری با کودکان زیر سنین 18 سال، توسط فردی که حضانت و سرپرستی کودک را به عهده دارد و یا توسط یک فرد بزرگتر که این فرد می تواند در کانون خانواده یا خارج از کانون خانواده باشد» می توان گفت چنانچه سرپرست کودک تصمیماتی را در خصوص ازدواج کودک اتخاذ نماید که بر خلاف مصالح طفل بوده می تواند آسیب های مطرح شده را ایجاد نماید.
میرزایی مهمترین عوارض ازدواج زودهنگام کودکان را شامل این موارد می داند: عوارض بهداشتی، عوارض آموزشی، محدودیت عدم انتخاب همسر که منجر به عدم خود آگاهی و عدم آشنایی با جنس مخالف می شود، عوارض اجتماعی که در پی دارنده پیامدهای اجتماعی همچون ثبت نشدن ازدواج ها و نداشتن اوراق هویتی، طلاق در سنین پس از کودکی، ظهور پدیده کودک بیوه، خشونت خانگی و همسر آزاری، تن فروشی، فرار از خانه، کارتن خوابی، محرومیت تحصیلی، فاصله سنی زیاد با همسر، خودسوزی و خودکشی، باز تولید چرخه فقر و... است.
این کارشناس اورژانس اجتماعی در پایان اقدامات لازم برای مقابله با پدیده کودک همسری را توضیح می دهد: آگاه سازی و بالابردن سطح بینش خانواده ها در مناطقی که در آن این نوع از آسیب گسترده تر است ضروری به نظر می رسد. آشنائی با جایگاه واقعی زن در خانواده ها فراتر از نقش سنتی موجود در مناطق مذکور و همچنین آگاه سازی عمومی در خصوص میزان شیوع آسیب های متمرکز بر کودک همسری از دیگر مواردی است که باید به آن توجه شود. همچنین فعال کردن موسسات حامی کودک در سطح استان در خصوص حمایت های اجتماعی و اقتصادی از خانواده هایی که در معرض این پدیده قرار دارند، می تواند حائز اهمیت فراوان باشد.
در پایان باید بگوییم آن چه که بیش از هر چیز ضروری به نظر می رسد لزوم توجه مسئولین به پدیده کودک همسری و تصویب قوانینی در این راستا است تا به این وسیله تبعات آن توسط مخالفان دیده شود. با همکاری تمام نهاد ها، فعالان اجتماعی و رسانه ها می توان آگاهی رسانی را افزایش داد تا امکان بهره مندی کودکان از حق کودکیشان فراهم شود.
