امروزه شاید در وضعیتی قرار داشته باشیم که امید کمرنگ‌تر شده اما رشد امید و خوش‌بینی در انسان به میزان زیادی معلول آموزش و یادگیری‌های او در جامعه و خانواده است و امید، روندی فعال و آموختنی می‌باشد و این ظرفیت امیدواری در همه انسان‌ها وجود دارد.
امروزه شاید در وضعیتی قرار داشته باشیم که امید کمرنگ‌تر شده اما رشد امید و خوش‌بینی در انسان به میزان زیادی معلول آموزش و یادگیری‌های او در جامعه و خانواده است و امید، روندی فعال و آموختنی می‌باشد و این ظرفیت امیدواری در همه انسان‌ها وجود دارد.
یادداشت نشریه تقاطع شماره 10 | امروزه زندگی با دشواری‌های متعددی روبروست و انسان‌ها دائماً در معرض اخبار ناراحت کننده درباره اوضاع آشفته جهان، جنگ، جرم و جنایت، مشکلات اقتصادی و اجتماعی قرار دارند.
نتایج نظرسنجی موسسه گالوپ بیانگر این نکته است که در پایان سال 2021 امید و شادمانی در سراسر جهان نسبت به سال گذشته رو به کاهش بوده و به گزارش «تابناک»، در ایران نیز 59 درصد افراد احساس ناامیدی نسبت به آینده دارند. بنابراین تنها چیزی که در حفظ روحیه‌ی هر کدام از ما تاثیر دارد و باعث می‌شود برای زنده ماندن و زندگی بهتر تلاش کنیم، ضرورت آشنایی با واژه شگفت‌انگیز «امید» است.
برای ادامه بحث لازم است از خود سوال کنیم آیا می‌دانیم که چگونه فردی هستیم؟ آیا ما آدم امیدواری هستیم یا ناامید؟ آیا در زندگی فردی خوش‌بین هستیم یا بدبین؟ آیا به‌نظر ما خوش‌بینی و امیدواری، ساده‌لوحی و ساده‌اندیشی است؟ با جواب دادن به این سوال‌ها متوجه می‌شویم که معمولاً وقتی از احساسات و افکار خوبی برخورداریم، مایلیم که زندگی را با عینک خوش‌بینی ببینیم و زمانی که دچار آشفتگی و افکار منفی می‌شویم، همه چیز را تیره و نا امید کننده می‌پنداریم.
همان‌طور که می‌دانیم هر کدام از ما در طول زندگی با چهار نوع سرمایه روبرو هستیم که عبارتند از؛ سرمایه مادی، اجتماعی، انسانی و روانی. سرمایه روانی از چهار مؤلفه؛ امید، خوش‌بینی، خودکارآمدی و تاب‌آوری تشکیل شده است که در اینجا موضوع بحث ما امید و خوش‌بینی می‌باشد.
در محاورات روزمره، معمولاً واژه امید و خوش‌بینی را هم معنا در نظر می‌گیریم و در روانشناسی نیز هر دو حالات مثبتی هستند که با سلامت روان ارتباط دارند، اما این دو مولفه با هم تفاوت‌های مهمی دارند. باید مرز بین امید و خوش‌خیالی را به خوبی دانست؛ «امید» مقوله‌ای است که با فعالیت و تلاش همراه است و از سه جزء؛ شناختی، عاطفی و حرکتی تشکیل شده و یک حالتی احساسی و هیجان مرتبط با انگیزش است.
«چارلز اسنایدر» پدر نظریه امید معتقد است: «امید شامل اهداف خاص و نیروی اراده و مسیرهای عملی برای رسیدن به آن اهداف است. امید خوش‌بینی کاذب نیست و در واقع حسی عمیق‌تر و قوی‌تر از خوش‌بینی و محرک انسان برای رویارویی با آینده است، اما خوش‌بینی یک نوع نگاه و نگرش مثبت به زندگی و جهان پیرامون می‌باشد و نتیجه یک روش و تفکر و بینش است که انتظار وقوع اتفاق‌های مثبت را در آینده دارد.»
به هر روی، این دو مولفه در عرصه‌های گوناگون از موفقیت شغلی و تحصیلی گرفته تا ارتباطات خانوادگی، اجتماعی، سلامت جسمانی و روانی مزایای فراوانی به همراه دارند. طبق مطالعه‌ای که سال 2019 در دانشکده بهداشت عمومی «چان» در هاروالد انجام شد، محققان دریافتند که خوش‌بینی به‌طور متوسط 11 تا 15 درصد به‌طول عمر اضافه کرده و باعث زندگی تا بیش از 85 سالگی می‌شود. افراد خوش‌بین و امیدوار بیشتر تمایل به انجام فعالیت‌های بدنی و داشتن رژیم غذایی سالم و تمایل کمتر برای مصرف سیگار دارند و این امر به نوبه خود با گذشت زمان، روی سلامت جسم و روان آنان تاثیر خواهد گذاشت.
در مطالعه دیگری نیز مشخص شد؛ خوش‌بینی خطر ابتلا به حمله قلبی و سکته مغزی را تا 35 درصد کاهش می‌دهد و احتمال فوت افراد خوش بین 14 درصد کمتر از دیگر افراد می‌باشد. پژوهش‌های مختلف نیز نشان داده‌اند که امید موجب بهبود خودکارآمدی، عزت نفس، افزایش معنویت، حمایت اجتماعی و ارتقای کیفیت زندگی و باعث کاهش احساس درماندگی، استرس و اضطراب شده و تغییرات مثبتی در سیستم اعصاب مرکزی ایجاد می‌کند.
انسان‌های امیدوار با روش‌های خلاقانه‌تری قادر به دستیابی به اهداف‌شان هستند و در اجتماع همکاری و مسئولیت‌پذیری بیشتری نشان می‌دهند و در نهایت قدرت سازگاری با محیط در آنان افزایش می‌یابد. اهمیت امید، نه تنها در حوزه فردی بلکه در حوزه اجتماعی نیز ضرورت دارد که از آن به‌عنوان «امید اجتماعی» یاد می‌کنند.
متاسفانه براساس یافته‌های تحقیقاتی، امید اجتماعی در ایرانیان برای ده سال آینده منفی و رو به کاهش است؛ طبیعتا با پایین آمدن امید اجتماعی، پویایی جامعه به شدت کاهش پیدا می‌کند و افسردگی، فقدان نوع دوستی، اعتیاد، طلاق و پرونده‌های قضایی افزایش پیدا کرده و در آینده نزدیک شاهد ناهنجاری‌های اجتماعی در سطوح مختلف هستیم؛ بر همین اساس، دولت موظف است سطح استانداردهای سلامت جامعه را ارتقا داده و با ایجاد امنیت اقتصادی، سیاسی و اجتماعی، قدم‌های موثری بردارد؛ چرا که وقتی افراد جامعه امیدوار باشند، همه ظرفیت‌های فردی و اجتماعی جامعه رشد کرده و بستر مشارکت اجتماعی افزایش می‌یابد.
به باور «سلیگمن» روانشناس معروف؛ «آدم‌ها بدبین به دنیا نمی‌آیند بلکه تجربه‌های زندگی آنها را به بدبینی سوق می‌دهد»؛ البته باید مراقب باشیم به دام مثبت‌اندیشی سمی و کاذب نیفتیم و اگر می‌خواهیم با عواطف منفی مقابله کنیم، اول باید آنها را به رسمیت بشناسیم و بپذیریم و سپس افکار مثبت را جایگزین کنیم.
رشد امید و خوش‌بینی در انسان به میزان زیادی معلول آموزش و یادگیری‌های او در جامعه و خانواده است و امید، روندی فعال و آموختنی می‌باشد و این ظرفیت امیدواری در همه انسان‌ها وجود دارد. برای اینکه این دو خصیصه را در خود افزایش دهیم، می‌توانیم راه‌کارهایی را به کار بگیریم، مانند؛ شناسایی نقاط مثبت خود، گفت‌وگوی درونی مثبت، برنامه‌ریزی، نوشتن روزانه، تمرین مهربانی، بخشش، قدردانی، دنبال کردن اخبار خوب، داشتن سرگرمی، ورزش، مدیتیشن، روابط با دوستان و خانواده و همچنین تقویت باورهای مذهبی و ایمان به خدا و... که همگی این موارد باعث افزایش تحمل ناکامی‌ها شده و امید انسان به آینده را افزایش می‌دهد.
و سخن آخر اینکه، «رومن گاری» معتقد است: تنها وسوسه‌ای که کسی هرگز نتوانسته بر آن غالب شود «وسوسه امید» است.
